Για πολλούς ανθρώπους, οι σχέσεις έρχονται φυσικά και αβίαστα στη ζωή. Για μερικούς, όμως δεν είναι τόσο εύκολες. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν με αρκετά αυξημένο άγχος την εγγύτητα και τη δημιουργία μιας πιο στενής σχέσης. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται συνήθως φόβος της δέσμευσης και είναι μια πολύ ισχυρή εμπειρία άγχους και φόβου για το άτομο που το αντιμετωπίζει.
Ο φόβος της οικειότητας και η αποφυγή της εγγύτητας στις σχέσεις είναι ο κανόνας για περίπου το 17% των ενηλίκων στη δυτική κοινωνία. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται φοβισμένοι και εξαρχής απογοητευμένοι όταν προσπαθούν να πλησιάσουν κάποιον για να κάνουν μία σχέση.
Τα καλά και τα κακά νέα είναι ότι αυτό το πρότυπο είναι κάτι που συμβαίνει συχνά… αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ευχάριστο για κάποιον να είναι σε σχέση με κάποιον που είναι απόμακρος και αποφεύγει να δεθεί συναισθηματικά. Παρ’ όλα αυτά είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι η αποφυγή της οικειότητας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κάποιος δεν ενδιαφέρεται. Δεν είναι συνήθως μια συνειδητή διαδικασία. Αποτελεί ίσως μια βιολογική αντίδραση που προέρχεται από τον τρόπο που έχει δομηθεί η προσωπικότητα ενός ατόμου από την παιδική του ηλικία.
Οι άνθρωποι που έχουν προβλήματα εγγύτητας και δέσμευσης, γενικά δυσκολεύονται να κάνουν σε μια μακροχρόνια σχέση. Αυτοί οι άνθρωποι συνήθως βιώνουν τα συναισθήματα πιο έντονα και τρομακτικά από ότι είναι για τους περισσότερους ανθρώπους. Αυτά τα συναισθήματα προκαλούν αυξημένο άγχος καθώς εξελίσσεται η σχέση – και η προσδοκία μιας δέσμευσης μεγαλώνει.
Οι άνθρωποι με φόβο δέσμευσης ενώ επιθυμούν μια μακροχρόνια δέσμευση με ένα άλλο άτομο, το άγχος τους εμποδίζει να παραμείνουν σε οποιαδήποτε σχέση για πολύ καιρό. Εάν πιεστούν για δέσμευση, είναι πιθανό να εγκαταλείψουν τη σχέση παρά να δεσμευτούν. Ή μπορεί αρχικά να συμφωνήσουν στη δέσμευση και στη συνέχεια ημέρες ή εβδομάδες αργότερα, λόγω του άγχους και του φόβου τους να απομακρυνθούν.
Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν την έμφυτη σύγκρουση μιας σοβαρής σχέσης – την επιθυμία δηλαδή για εγγύτητα έναντι της επιθυμίας να διατηρήσουν τη δική τους ατομικότητα και ελευθερία.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι ανθρώπων με προβλήματα δέσμευσης: Μερικοί αρνούνται να έχουν σοβαρές ή μακροχρόνιες σχέσεις περισσότερο από μια εβδομάδα ή ένα μήνα, λόγω των φόβων τους. Άλλοι μπορεί να είναι σε θέση να συνδεθούν με ένα άτομο για αρκετούς μήνες, αλλά καθώς η σχέση γίνεται όλο και πιο σοβαρή και βαθύτερη, οι παλιοί φόβοι τους φθάνουν και πάλι στο προσκήνιο, οδηγώντας το άτομο να απομακρυνθεί.
Τόσο άνδρες όσο και γυναίκες μπορούν να υποφέρουν έχουν προβλήματα εγγύτητας και φόβο δέσμευσης, αν και παραδοσιακά θεωρείται συνήθως αντρικό πρόβλημα.
Οι αιτίες του φόβου δέσμευσης
Σύμφωνα με την Θεωρία της Προσκόλλησης, όλα τα παιδιά έχουν φυσική ανάγκη να παραμείνουν αρκετά κοντά στους γονείς τους, ώστε να μπορούν να αποκτήσουν προστασία και άνεση. Ο τρόπος με τον οποίο ο γονέας ανταποκρίνεται σε αυτές τις ανάγκες έχει σημαντικό αντίκτυπο στην αναπτυσσόμενη προσωπικότητα του παιδιού (η προσωπικότητα ορίζεται ως ο τρόπος με τον οποίο κάποιος αντιλαμβάνεται χαρακτηριστικά τις απειλές, σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται).
Οι γονείς των παιδιών που αποφεύγουν ή απορρίπτουν την οικειότητα τείνουν να απορρίπτουν την ανάγκη των παιδιών ή τις αντιληπτές αδυναμίες. Μπορούν ακόμη και να χρησιμοποιήσουν τη ντροπή ως μέσο ελέγχου (π.χ. “Τα μικρά αγόρια δεν κλαίνε!”). Ένα άλλο μοτίβο που ενθαρρύνει την αποφυγή είναι όταν ο γονέας είναι τόσο συναισθηματικά εύθραυστος ώστε το παιδί να μην μπορεί να εκφράσει τον εαυτό του χωρίς το φόβο να ωθήσει τον γονέα σε υπερβολικές αντιδράσεις. Σε αυτή την περίπτωση, αντί ο γονέας να ρυθμίζει το άγχος του παιδιού, είναι το παιδί αυτό που ρυθμίζει το άγχος του γονέα.
Όταν λοιπόν οι ανάγκες ή οι αρνητικές συναισθηματικές εκδηλώσεις (π.χ. το κλάμα ή ο θυμός) αντιμετωπίζονται σταθερά με την απόρριψη, τη μη ανεκτικότητα ή και την τιμωρία, τα παιδιά μαθαίνουν να αποφεύγουν να ζητούν από τους γονείς προσοχή και υποστήριξη. Σε αυτή την περίπτωση οι μόνοι τρόποι για το παιδί να αντιμετωπίσει τα αρνητικά συναισθήματα είναι να μην τα βιώσει.
Συνοπτικά, βασικότερες αιτίες του φόβου της εγγύτητας και της δέσμευσης είναι:
- Βασικές ανάγκες που δεν καλύφθηκαν στην παιδική ηλικία
- Μη υγιές οικογενειακό περιβάλλον
- Τραυματικές εμπειρίες ή κακοποίηση στην παιδική ηλικία
- Αρνητικές εμπειρίες σχέσεων είτε οι ίδιοι είτε κοντινοί τους άνθρωποι όπως οι γονείς τους των οποίων μπορεί να βίωσαν την επίπονη σχέση ή και το διαζύγιο.
- Φόβος ότι η σχέση μπορεί να τελειώσει χωρίς προειδοποίηση
- Φόβος ότι δεν είναι στη σωστή σχέση
- Φόβος ή ύπαρξη μιας ανθυγιεινής σχέσης (που χαρακτηρίζεται από εγκατάλειψη, απιστία, κακοποίηση κ.λπ.)
- Θέματα εμπιστοσύνης λόγω παρελθοντικών εμπειριών
Τι μπορείτε να κάνετε αν είστε εσείς που αντιμετωπίζετε το φόβο της δέσμευσης
- Το σημαντικότερο είναι η αυτογνωσία, να αναγνωρίσετε δηλαδή αρχικά και να αποδεχτείτε ότι αντιμετωπίζετε το φόβο της δέσμευσης.
- Πάρτε το χρόνο σας και εξηγήστε τι σας συμβαίνει στο άτομο που σας ενδιαφέρει. Οι αλλαγές δε συμβαίνουν από τη μια στιγμή στην άλλη οπότε πρέπει να αντιμετωπίσετε την κατάσταση με ειλικρίνεια και ρεαλισμό.
- Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Ένας ειδικός θεραπευτής/ σύμβουλος εξειδικευμένος σε θέματα σχέσεων και συμπεριφοράς έχει τις γνώσεις και την εμπειρία να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το θέμα αυτό. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να κάνετε κάποια μορφή εκπαίδευσης στις κοινωνικές δεξιότητες.
- Αποκτήστε ισχυρό κίνητρο, σκεφτείτε τα οφέλη και τα όμορφα συναισθήματα και στιγμές που πρόκειται να βιώσετε όντας σε μια μακροχρόνια σχέση αγάπης.
- Πρέπει να κατανοήσετε ότι μία υγιής σχέση με σεβασμό δεν αμφισβητεί ούτε την προσωπική σας ανεξαρτησία ούτε ότι θα έχετε το χώρο και το χρόνο σας, αντιθέτως θα εξελίξει και θα πλουτίσει ακόμα περισσότερο το χαρακτήρα, την προσωπικότητά σας και κατ επέκτασιν τη ζωή σας.
- Τολμήστε στο βαθμό και με το ρυθμό που μπορείτε, να ξεπεράσετε κάποιους φόβους σας σχετικά με τη δέσμευση και να κάνετε (έστω και σιγά σιγά) κάποια βήματα εξέλιξης.
Τι μπορείτε να κάνετε για να αλλάξετε το μοτίβο σε ένα άτομο που σας ενδιαφέρει
- Συνειδητοποιήστε ότι όταν το άτομο αποφεύγει την εγγύτητα και απομακρύνεται αισθάνεται άγχος όταν βιώνει κάποια συναισθήματα.
- Θυμηθείτε ότι αυτό το άτομο φοβάται τα ισχυρά και οδυνηρά αρνητικά συναισθήματα. Αν το άτομο απομακρυνθεί ή αποφεύγει να εκφραστεί συναισθηματικά, αφήστε το να χαλαρώσει και να προσπαθήσει ξανά όταν θα αισθανθεί πιο άνετα.
- Αν το άτομο αυτό προσπαθεί να αποφύγει την εγγύτητα, μην το πιέζετε διότι θα έχετε αντίθετα αποτελέσματα. Δώστε του το χώρο και την ευκαιρία να αισθανθεί την ανάγκη να σας πλησιάσει εκείνο (βέβαια, για να το κάνετε αυτό, θα πρέπει να είστε σε θέση να ρυθμίσετε τα δικά σας συναισθήματα).
- Προσπαθήστε να το κάνετε να αισθανθεί περισσότερη οικειότητα και άνεση, αντιμετωπίστε το άτομο αυτό με φιλικό και θετικό τρόπο έτσι ώστε να νιώσει οτι θέλετε κάτι καλό και όμορφο μεταξύ σας.
- Μάθετε να επικοινωνείτε με το άλλο άτομο με μη λεκτικούς τρόπους, όπως η αφή, ή με τρόπους που βλέπετε ότι εκείνο αισθάνεται πιο άνετα.